Về giá trị dinh dưỡng tuyệt vời của tổ yến với sức khỏe và sắc đẹp đã được khẳng định qua hàng ngàn tài liệu nghiên cứu và thực tế. Nhưng về nghề nuôi yến có lẽ ít người biết đến.

Tôi bắt đầu tìm hiểu về nghề nuôi yến từ hơn một năm nay, vào đúng thời điểm mà những đợt không khí lạnh đầu năm 2023 tràn về Việt Nam. Nhiều người nuôi yến ở miền Trung liên lạc với tôi để hỏi về dự báo xa các đợt không khí lạnh. Người nuôi yến sợ các đợt lạnh kèm mưa kéo dài thì yến sẽ chết rét, giảm đàn.

Số liệu thống kê không chính thức (từ những người nuôi yến) cho tôi biết là những đợt mưa lạnh cuối năm 2020 và đầu năm 2023 đã khiến nhiều nhà yến giảm đàn đến 80% nếu không có sự chuẩn bị máy điều hoà và ổn định độ ẩm trong nhà yến. Đến cuối  năm 2023 tôi làm việc cùng anh Phan Thanh Tùng, chủ tịch chi hội Yến sào tỉnh Quảng Ngãi để cung cấp các bản tin dự báo xa về các đợt không khí lạnh giúp người nuôi yến chuẩn bị sẵn sàng ứng phó với các đợt lạnh. Nhờ vậy những nhà yến được bịt bớt các lỗ thông gió và giữ nhiệt độ trong nhà yến ổn định.

Vậy với yến tự nhiên thì sao? Không thể có cách nào bảo vệ được bởi yến tự nhiên là tổ ở các hang đá ngoài đảo. Khi không khí lạnh về thì nhiệt độ trong hang có thể giảm xuống 15 độ C hoặc có nơi xuống chỉ còn 11 độ C dọc bờ biển miền Trung. Với khoảng nhiệt độ này yến ngoài tự nhiên không chịu đựng nổi và giảm đàn.

Gần đây tôi nói chuyện với những người làm yến Đảo Cù Lao Chàm thì được biết sản lượng yến đảo tự nhiên giảm nghiêm trọng. Trước năm 2017, mỗi năm doanh thu từ yến đảo Cù Lao Chàm có thể lên đến 1500 tỷ đồng. Nhưng dự doanh thu năm nay chỉ khoản 70 tỷ đồng. Một sự sụt giảm nghiêm trọng liên quan đến việc yến không thể chống chịu được với thời tiết cực đoan, nhất là các đợt mưa bão muộn cuối năm và giai đoạn có không khí lạnh về vào đầu năm sau.

Biến đổi khí hậu khiến các đợt mưa lạnh kéo dài hơn so với trước đây và các đàn yến tự nhiên khó thích ứng với thời tiết đó.

Yến nhà về bản chất cũng là yến tự nhiên vào nhà của con người xây lên cho yến ở. Người dân không cho yến ăn mà chỉ cho yến mượn cái nhà để ở. Yến trả công người nuôi bằng những tổ yến được tiết ra từ tuyến nước bọt của yến. Người dân chỉ khai thác tổ yến sau khi yến sinh con và yến con đủ lớn rời tổ, bắt cặp để xây tổ mới. Tôi đặt giả sử không có nghề nuôi yến thì đàn yến tự nhiên liệu có còn nhiều?! Tôi tin chắc là không còn nhiều do ảnh hưởng của thời tiết. Nhà yến như một ngôi nhà an toàn giúp những đàn yến trú ngụ, sinh sôi và thông qua đó loài yến không bị nguy cơ tuyệt chủng.

Đã có từng có nhiều quan niệm cho rằng nghề nuôi yến là tàn ác khi khai thác tổ yến khiến yến mất nhà. Thực tế thì không phải vậy. Người nuôi yến sợ nhất là yến bỏ nhà ra đi và giảm đàn sẽ giảm năng suất. Vì vậy họ không khai thác tổ yến khi yến đang trong chu kỳ sinh sản. Nghĩa là nếu một tổ yến chưa qua một lứa sinh sản nào thì sẽ không khai thác, có trứng sẽ không khai thác, có con non cũng không khai thác. Sau khi tổ yến được khai thác thì cặp chim bố mẹ sẽ làm tổ mới ngay đúng chỗ cái tổ vừa được bóc đi. Nếu không bóc tổ yến đó đi thì chim bố mẹ cũng phải làm cái tổ đó dày lên vì tập tính xây tổ mới để đẻ là một trong những tập tính truyền kiếp với loài yến rồi.

Ngành khai thác tổ yến được US Fish & Wild Life ở Mỹ công nhận là an toàn cho hệ sinh thái và cho kinh doanh tiêu thụ ở Mỹ.

Tổ yến đã và đang trở thành một sản phẩm, một ngành nghề được quan tâm bậc nhất không chỉ ở Việt Nam mà còn trên toàn thế giới, nó đã có một lịch sử phát triển lâu đời. Ở nhiều quốc gia như Indonesia và Malaysia, ngành “công nghiệp tổ yến” được quan tâm nghiên cứu đến mức tối đa với những người nuôi yến được gọi là “nông dân công nghệ cao” hay “nông dân tỉ phú”. Tổ yến được xem như món quà quý giá mà thiên nhiên ban tặng cho con người. Nghề nuôi yến là một nghề giúp duy trì đàn yến và tôi vui lòng đồng hành cùng bà con nuôi yến.